PHẦN X

CA DAO TỤC NGỮ VIỆT NAM

CHỦ ĐỀ: GIA ĐÌNH

 

1 – Cha mẹ - con cái

* Cha nào con nấy

* Nòi nào giống ấy

* Cha sinh mẹ dưỡng

* Cha già con cọc

* Con khó có lòng

* Con độc cháu đàn

* Con dại cái mang

* Con mống sống mang

* Nhất mẹ nhì con

* Gà sống nuôi con

* Đem con bỏ chợ

* Phúc đức tại mẫu

* Con đâu cha mẹ đấy

* Cha nào con nấy

* Giỏ nhà ai quai nhà nấy

* Nồi nào vung nấy

* Rau nào sâu nấy

* Nòi nào, giống ấy

* Con gái là cái bòn

* Bênh con lon xon mắng người

* Nghe con lon xon mắng láng giềng

* Cá chuối đắm đuối về con

* Con khôn nở mặt cha mẹ

* Con hơn cha, nhà có phúc

* Con không khóc, mẹ không cho bú

* Con không khóc, thóc không vay

* Con biết lẫy thì bố biết bò

* Con lên ba cả nhà học nói

* Một con so lo bằng mười con rạ

* Cha sinh không tày mẹ dưỡng

* Cha mẹ sinh con trời sinh tính

* Hùm dữ chẳng nỡ ăn thịt con

* Sinh con ai nỡ sinh lòng

* Con hư tại mẹ, cháu hư tại bà

* Cháu bà nội, tội bà ngoại

* Đời cha ăn mặn, đời con khát nước

* Đời cha vo tròn, đời con bóp bẹp

* Đời cua, cua máy; đời cáy, cáy đào

* Cha mẹ giàu, con có; cha mẹ khó, con không

* Con chẳng chê cha mẹ khó, chó không chê chủ nghèo

* Gái chậm chồng, mẹ cha khắc khoải

* Mẹ đánh một trăm không bằng cha ngăm một tiếng

* Mẹ ngoảnh đi, con dại; mẹ ngoảnh lại, con khôn

* Mẹ dạy thì con khéo, bố dạy thì con khôn

* Của không ngon, nhà đông con cũng hết

* Con có cha có mẹ đẻ, không ai ở lỗ nẻ mà lên

* Bà con vì tổ vì tiên, không ai vì tiền vì gạo

* Có nuôi con mới biết lòng cha mẹ

* Con cái khôn ngoan, vẻ vang cha mẹ

* Trẻ cậy cha, già cậy con

* Trẻ vui nhà, già vui chùa

* Một giọt máu đào hơn ao nước lã

* Máu chảy ruột mềm

* Một người làm quan cả họ được nhờ

* Chim có tổ, người có tông

* Bé thì nhờ mẹ, nhờ cha

Lớn lên nhờ vợ, lúc già nhờ con

* Canh suông khéo nấu thì ngon

Mẹ già khéo nói thì con đắt chồng

* Có chồng mà chẳng có con

Khác gì hoa nở trên non một mình

* Có võng mà chẳng có đòn

Có chồng mà chẳng có con để bồng

* Đẻ con chẳng dạy, chẳng răn

Thà rằng nuôi lợn mà ăn lấy lòng

* Xiết bao bú mớm bù trì

Đến khi con lớn, con đi lấy chồng

* Có con đỡ gánh đỡ gồng

Con đi lấy chồng vai gánh tay mang

* Có con mà gả chồng gần

Nửa đêm đốt đuốc mang phần cho cha

Hoài con mà gả chồng xa

Ba sào ruộng chéo chẳng ma nào cày

* Một mẹ nuôi được mười con

Mười con không nuôi nổi một mẹ

* Bao giờ cá lý hóa long

Đền ơn cha mẹ ẵm bồng ngày xưa

* Cá chẳng ăn muối cá ươn

Con cưỡng cha mẹ trăm đường con hư

* Có con phải khổ vì con

Có chồng phải gánh giang san nhà chồng

* Có cha có mẹ thì hơn

Không cha không mẹ như đàn không dây

* Con ai là chẳng giống cha

Cháu ai là chẳng giống bà, giống ông

* Con người có bố, có ông

Như cây có cội, như sông có nguồn

* Còn cha gót đỏ như son

Đến khi cha chết, gót con đen sì

* Còn cha nhiều kẻ yêu vì

Đến khi cha chết ai thì yêu con

* Sinh con ai nỡ sinh lòng

Sinh con ai chẳng vun trồng cho con

* Uốn cây từ thuở còn non

Dạy con từ thuở con còn ngây thơ

* Gió mùa thu mẹ ru con ngủ

Năm canh chày mẹ thức đủ năm canh

* Chim trời ai dễ đếm lông

Nuôi con ai dễ kể công tháng ngày

* Gái mà chi, trai mà chi

Sinh ra có nghĩa, có nghì thì hơn

* Con có cha như nhà có nóc

Con không cha như nòng nọc đứt đuôi

* Mồ côi cha ăn cơm với cá

Mồ côi mẹ liếm lá đầu chợ

* Nuôi con cho được vuông tròn

Mẹ thầy dẫu dãi, xương mòn gối long

* Bàn tay tiếp nối bàn tay

Vai cha lưng mẹ công đầy ấm no

* Một đời gánh nắng gánh mưa

Mòn vai mà mẹ vẫn chưa yên lòng

* Công cha như núi như non

Hy sinh tất cả cho con nên người

* Mẹ hiền mang nặng đẻ đau

Chỉ mong con lớn con mau nên người

* Con dù lớn vẫn là con của mẹ

Đi hết đời lòng mẹ vẫn theo con

* Cha đưa cả tấm lưng gầy

Chở che con để được ngày hôm nay

* Mẹ đem một nắng hai sương

Đưa ra chợ đổi làm đường con đi

* Con ơi mẹ bảo con này

Học buôn, học bán cho tày người ta

Con đừng học thói chua ngoa

Họ hàng ghét bỏ, người ta chê cười

Dù no, dù đói cho tươi

Khoan ăn, bớt ngủ là người lo toan

Phòng khi đói góp việc làng

Đồng tiền bát gạo, lo toan cho chồng

Trước là đẹp mặt cho chồng

Sau là họ mặc cũng không chê cười

 

2 – Con cái hiếu thảo

* Con ơi cho trọn hiếu trung

Thảo ngay một dạ kẻo luống công mẹ thầy

* Mẹ già ở chốn lều tranh

Sớm thăm, tối viếng mới đành dạ con

* Vẳng nghe chim vịt kêu chiều

Bâng khuâng nhớ mẹ, chín chiều ruột đau

* Đói lòng ăn hột chà là

Để cơm nuôi mẹ, mẹ già yếu răng

* Đói lòng ăn bát cháo môn

Để cơm nuôi mẹ cho tròn hiếu trung

* Đói lòng ăn trái khổ qua

Phần cơm cho mẹ, mẹ già yếu răng

* Tu đâu cho bằng tu nhà

Thờ cha kính mẹ ấy là chân tu

* Lên non mới biết non cao

Nuôi con mới biết công lao mẫu từ

* Mỗi đêm mỗi thắp đèn giời

Cầu cho cha mẹ sống đời với con

* Chiều chiều ra đứng ngõ sau

Ngó về quê mẹ ruột đau chín chiều

* Chiều chiều ngó ngược ngó xuôi

Ngó không thấy mẹ bùi ngùi nhớ thương

* Ngày nào em bé cỏn con

Bây giờ em đã lơn khôn thế này

Cơm cha, áo mẹ, công thầy

Nghĩ sao cho bõ những ngày ước ao

* Lên chùa thấy Phật muốn tu

Về nhà thấy mẹ công phu chưa đền

* Chẳng lo thân bậu, thân qua

Lo chút mẹ già đầu bạc tuổi cao

* Ai về tôi gửi buồng cau

Buồng trước kính mẹ, buồng sau kính thầy

Ai về tôi gửi đôi giầy

Phòng khi mưa gió để thầy mẹ đi

* Mẹ già như chuối ba hương

Như xôi nếp một, như đường mía lau

* Ngồi buồn nghĩ mẹ ta xưa

Miệng nhai cơm búng, lưỡi lừa cá xương

* Hoa này tàn rồi hoa khác nở

Mất mẹ rồi biết thuở tìm đâu?

* Cánh cò cõng nắng cõng mưa

Mẹ tôi cõng cả bốn mùa gió sương

 

3 - Con cái bất hiếu

* Đi đâu mà bỏ mẹ già

Gối nghiêng ai sửa, chén trà ai nâng

* Ai mà phụ nghĩa quên công

Thì đeo trăm gánh hoa hồng chẳng thơm

* Không ăn thì ốm thì gầy

Ăn thì nước mắt chan đầy bát cơm

* Sống thì con chẳng cho ăn

Chết thì xôi thịt làm văn tế ruồi

* Trách ai đặng cá quên nơm

Đặng chim bẻ ná, quên ơn sinh thành

* Mẹ già hết gạo treo niêu

Mà anh khăn đỏ khăn điều vắt vai

* Cha mẹ nuôi con biển trời lai láng

Con nuôi cha mẹ kể tháng kể ngày

* Của đời cha mẹ để cho

Làm không ăn có, của kho cũng rồi

* Cũng thì con mẹ, con cha

Con thì chín rưỡi, con ba mươi đồng

* Con người mặt hoa da phấn

Con mình mặt cú da lươn

* Đời cha vo tròn, đời con bóp bẹp

 

4 – Mối quan hệ anh chị em

* Em thuận anh hòa là nhà có phúc

* Chị em dâu như bầu nước lã

* Cắt dây bầu dây bí, chẳng ai cắt dây chị dây em

* Anh em khinh trước, làng nước khinh sau

* Sẩy cha còn chú, sẩy mẹ bú dì

* Tiền lĩnh váy chị không bằng tiền chỉ váy em

* Bé người con nhà bác/ Lớn xác con nhà chú

* Người dưng có ngãi thì đãi người dưng

Anh em vô ngãi thì đừng anh em

* Con cô con cậu thì xa/ Con chú con bác thật là anh em

* Tưởng rằng chị ngã em nâng

Ai ngờ chị ngã, em bưng miệng cười

* Em thời trướng gấm màn là

Chị thời tan tác như hoa giữa đường

* Anh em hiền thật là hiền

Bởi một đồng tiền làm mất lòng nhau

* Giàu sang nhiều kẻ đến nhà

Khó khăn nên nỗi ruột rà xa nhau

* Chồng cô, vợ cậu, chồng dì

Trong ba người ấy, chết thì không tang

 

5 – Quan hệ mệ chồng – nàng dâu

* Khác máu tanh lòng

* Dâu vô nhà, mụ ra ngõ

* Dâu dữ mất họ, chó dữ mất láng giềng

* Dâu dâu, rể rể cũng kể là con

* Chẳng tham nhà ngói ba tòa

Tham vì một nỗi mẹ cha hiền lành

* Kiếm nơi cha thảo mẹ hiền

Gửi thân khuya sớm, bạc tiền không tham

* Con thơ tay ẵm tay bồng

Tay dắt mẹ chồng đầu bạc như bông

* Mẹ anh nghiệt lắm anh ơi

Biết rằng có được ở đời với nhau

Hay là vào trước ra sau

Cho cực lòng thiếp, cho đau lòng chàng

* Của rẻ thật là của ôi

Lấy phải dâu dại khốn tôi trăm đường

* Trời mưa ướt lá đài bi

Con mẹ mẹ xót, xót gì con dâu

* Thật thà cũng thể lái trâu

Yêu nhau cũng thể nàng dâu, mẹ chồng

* Nghe đồn cha mẹ anh hiền

Cắn cơm không vỡ, cắn đồng tiền vỡ đôi

* Trách cha trách mẹ nhà chàng

Cầm vàng chẳng biết là vàng hay thau

Thật vàng chẳng phải  thau đâu

Mà đem thử lửa cho đau lòng vàng