Lời Tựa

Kính thưa quý vị độc giả,

Khi bàn đến Tục ngữ - Ca dao, chúng ta như đụng chạm đến cái gì đó rất thiết thân của con người Việt Nam. Nó không đơn thuần chỉ là những câu nói trong ứng xử, giao tiếp mà dường như đã đi vào máu thịt của người dân đất Việt, đến nỗi, bất cứ đâu, bất cứ lúc nào, từ những khi phải dùng lời giáo huấn mang tính trang trọng, đến những khi lao động sản xuất hay những lúc vui đùa…, họ đều có thể sử dụng Tục ngữ - Ca dao. Tục ngữ - Ca dao phản ánh một cách đa đạng các mối quan hệ trong xã hội: tương quan giữa con người với con người như: mối tương quan giữa cha mẹ với con cái, giữa vợ với chồng, giữa anh chị em với nhau…; mối tương quan giữa con người với thiên nhiên vạn vật; đôi khi phản ánh cả những kinh nghiệm quý báu của người trước để lại…

Cùng với Tục Ngữ, Ca dao, Dân ca, ông cha ta còn sử dụng các Câu đối. Đây cũng là một lĩnh vực vô cùng phong phú, đa dạng, đòi hỏi phải có sự nghiên cứu và làm việc một cách bài bản và khoa học.

Để kế thừa di sản tốt đẹp đó của cha ông để lại, cả hai lĩnh vực Tục Ngữ, Ca dao và Câu đối đều đã được các thế hệ đi sau bảo tồn và phát triển. Bằng chứng là đã có rất nhiều công trình nghiên cứu của các Tác giả cũng như những Nhóm tác giả, điều đó càng khẳng định vai trò và vị trí của cả hai thể loại văn học này.

Khi bắt tay vào thực hiện tập sách này, chúng tôi không có tham vọng nghiên cứu hay đào sâu hơn những lĩnh vực vô cùng phong phú kể trên, mà đơn giản chỉ là một tuyển tập “nho nhỏ” với ước mong cũng “nho nhỏ” là giới thiệu đến quý độc giả những Câu đối, những câu Tục ngữ, Ca dao được nhiều người yêu thích.

Với tiêu chí đó, chúng tôi sưu tầm và tuyển lựa một số Câu đối; Tục ngữ - Ca dao thường dùng và mạo muội phân chia thành từng chủ đề theo thiển ý của chúng tôi để quý vị tiện sử dụng.

Xin chân thành cảm ơn sự khích lệ và cộng tác bằng cách này hay cách khác của anh em và bạn bè đồng môn, giúp chúng tôi sớm hoàn thành tập sách này.

Tuy nhiên, trong quá trình biên soạn, do thời lượng và khả năng còn hạn chế, khó tránh khỏi những thiếu sót. Kính mong quý độc giả lượng thứ và chỉ giáo, để những lần tái bản sau, tập sách được hoàn thiện hơn.

Xin trân trọng giới thiệu tới quý độc giả.

Hà Nội tháng 5 -2010

Hương Lúa

 

CÂU ĐỐI

DÙNG TRONG

SINH HOẠT ĐỜI THƯỜNG

1 - Vài nét về câu đối

Câu đối là một sáng tác văn học, thuộc thể loại văn biền ngẫu gồm hai vế đối nhau, nhằm biểu thị một ý chí, quan điểm, tình cảm của tác giả trước một hiện tượng, một sự việc nào đó trong đời sống xã hội.

Câu đối còn thể hiện tài trí thông minh, nhanh nhậy. thể hiện phong cách tài tử trong việc đối đáp ứng xử. Câu đối không dài, không nhiều chữ nghĩa như những bài văn bài thơ, tuy chỉ có hai vế nhưng nó vẫn thể hiện được những ý tưởng những quan điểm một cách rõ ràng, cô đọng và súc tích. Ngôn từ của câu đối được cân nhắc chọn lọc, âm điệu nhịp nhàng, kết cấu chặt chẽ, nhiều câu tài tình đến mức người đọc người nghe cảm thấy kỳ thú một cách bất ngờ khi nó bật ra ý tưởng mới lạ. “Văn hay chẳng lọ ngắn dài”.

Những câu đối trí tuệ tài hoa biểu lộ được những quan điểm tư tưởng đúng dắn thường được lưu truyền rộng rãi cũng giống như những câu ca dao, câu thơ hay sẽ mãi mãi trường tồn. Tóm lại câu đối không chỉ là thể loại văn học mà còn là một thể loại văn học đặc biệt và là một nét đẹp của phong tục cổ truyền của bản sắc văn hóa dân tộc.

Có thể cho rằng câu đối Việt Nam được bắt nguồn từ thực tế đời sống xã hội, bắt nguồn từ cách nói đối ngẫu tự nhiên của ngôn ngữ dân tộc. Từ những câu thành ngữ, tục ngữ ca dao trong văn học dân gian đến những câu nói quen miệng hàng ngày cũng thường hình thành những vế đối ứng tự nhiên.

2 - Tục treo câu đối Tết có từ bao giờ?

Sách xưa có kể phong tục của người dân Bách Việt, trong ngày Tết Nguyên Đán theo bùa gỗ có hình hai vị thần Thần Ðồ và Uất Lũy treo hai bên cửa ngõ. Ðó là hai vị thần sống dưới gốc đào lớn dưới núi Ðộ Sóc chuyên cai quản đàn quỷ, hễ quỷ nào "phá rào" đi làm hại dân thì thần hóa phép trừ đi. Sau này việc treo bùa gỗ "Ðào phù" được thay bằng câu đối hai bên cửa.

Ngày nay, câu đối được chạm khắc hoặc viết trên gỗ rất hiếm. Trong dịp tết, câu đối thường được viết trên giấy hồng điều bằng mực tàu, chữ Hán (hoặc chữ kim nhũ vàng). Cũng có khi câu đối được viết trên giấy đỏ dát vàng. Nội dung của các câu đối thường mang nghĩa chúc tụng, thể hiện ước vọng an lành, cầu an khang, thịnh vượng…

***

CÂU ĐỐI

DÙNG TRONG

SINH HOẠT ĐỜI THƯỜNG

I - CHỦ ĐỀ CÔNG ƠN TỔ TIÊN

* Phụng thảo phùng xuân chi diệp mậu

Tổ tông tích đức tử tôn vinh

Cây cỏ chào xuân cành lá thắm

Tổ tông tích đức con cháu vinh

 

* Yên thịnh luôn luôn, sự nghiệp suy trì vững chắc

Phồn vinh mãi mãi, cháu con gìn giữ lâu dài

 

* Lớp trước mở mang, đức sáng lưu truyền vĩnh viễn

Đời sau tiếp nối, phúc cao thừa kế huy hoàng

 

* Vầng nhật nguyệt mười phương rạng rỡ

Đức tổ tông muôn thuở sáng ngời

 

* Yêu nước chớ nên quên tổ tiên

Thương dân trước phải hòa thân thích

 

* Muôn thuở nhớ: Nước nguồn, cây cội

Trăm năm lo: Đất nghĩa, trời kinh

 

* Chất chứa nghĩa nhân, nghìn thuở thịnh

Trau dồi phúc đức, vạn đời tươi

 

* Ơn nghĩa quân thân còn mãi với đất trời

Tinh thần tổ tiên sống luôn trong con cháu

 

* Trên nối nghiệp tổ tiên truyền lại

Dưới nêu gương con cháu noi theo

 

* Muôn thuở công thành Danh hiển đạt

Nghìn thu đức sáng Thọ phồn vinh

 

* Ơn cội nghìn cành dâng lộc biếc

Nhớ nguồn trăm họ tỏa hương thơm

 

* Lấy trung hiếu giữ nhà bền vững

Dùng đức nhân xử thế lâu dài

 

* Người hiền tài sánh việc non sông

Con hiếu thảo yên lòng cha mẹ

 

* Chín chữ cù lao đền nghĩa trước

Nghìn thu hương hỏa rạng nền sau

 

* Nền thọ đức, ông cha đã dựng

Đạo tôn nhân, con cháu đừng quên

 

* Tài kiêm văn võ

Đức vẹn hiếu trung

 

* Mộc tùng căn trưởng

Thủy tự nguyên lưu

     Cây theo cột rễ lớn

     Nước luôn chảy tự nguồn

 

* Đức thừa tiên tổ thiên niên thịnh

Phúc ấm nhi tôn bách thế vinh

Tổ tiên tích đức ngàn năm thịnh

Con cháu nhờ ơn vạn đại vinh

 

* Tổ tiên phúc dày lưu hậu thế

Con cháu đức sáng rạng tiền nhân

 

* Bản căn sắc thái ưu hoa diệp

Tổ khảo tinh thần tại tử tôn

Sắc thái cội cành thể hiện ở hoa, ở lá

Tinh thần tiên tổ lưu lại trong cháu, trong con

 

* Mộc xuất thiên chi do hữu bản

Thủy lưu vạn phái tổ tòng nguyên

Cây sinh ngàn nhánh do từ gốc

Nước chảy muôn nơi bởi có nguồn

 

* Cúc dục ân thâm Đông Hải đại

Sinh thành nghĩa trọng Thái Sơn cao

Ơn dưỡng dục sâu tựa biển Đông

Nghĩa sinh thành cao hơn núi Thái

 

* Tài nhân khả tác quốc gia sự

Hiếu tử năng yên phụ mẫu tâm

Người hiền tài sánh việc non sông

Con hiếu thảo yên lòng bố mẹ

 

* Phúc do thiên địa, nhân do tâm

Đức tại tổ tiên, tu tại ngã

 

* Đức tâm thánh thiện gia đình thịnh

Tài trí anh hùng tổ quốc hưng

 

* Trí dũng sóng đôi gìn nghiệp tổ

Tài đức vẹn toàn giữ gia phong

 

II - CÔNG CHA - NGHĨA MẸ

* Biển rộng trời cao công ơn khôn xiết kể

Cha sinh mẹ dưỡng tình nghĩa biết là bao

 

* Thành kính Tổ Tiên ơn gia độ

Báo ân phụ mẫu đức sinh thành

 

* Vời vợi non cao công dưỡng dục

Mênh mang biển rộng đức sinh thành

 

* Vạn cổ tình thâm ơn dưỡng dục

Thiên thu nghĩa trọng đức sinh thành

 

* Đi khắp thế gian không ai sánh bằng mẹ

Gian khổ cuộc đời không gánh nặng bằng cha

 

* Nước biển mênh mông không đong đầy tình mẹ

Mây trời lồng lộng không phủ kín công cha

 

* Quân ân thần khả báo

Phụ nghiệp tử năng thừa

 

III – CHỦ ĐỀ CHÚC THỌ

* Phúc như Đông Hải

Thọ tỉ Nam Sơn

 

* Phúc như Đông Hải càn khôn đại

Thọ tỷ Nam Sơn tuế nguyệt trường

 

* Nhật nguyệt quang chiếu thập phương

Tổ tông lưu thùy vạn thế

Vầng nhật nguyệt chiếu mười phương rạng rỡ

Đức Tổ tiên lưu muôn thuở sáng ngời

 

* Tang sơ mãn phố cung nhàn thú

Lan quế sum đình hiến thọ chương

Hưởng thú nhàn rau dưa thanh đạm

Vui tuổi thọ, lan quế sum vầy

 

* Bạch thủ nhung nhiên tâm tự tráng

Thanh vân do thả chí di kiên

Đầu bạc lòng còn tráng kiện

Mây xanh chí vẫn kiên cường

 

* Có già mới thấy già là quý

Biết sống bao giờ sống cũng vui

 

* Thông tươi tốt qua thu mới biết

Quế cay nồng lên lão càng cay

 

* An khang phú quý thái thái bình

Bách lão bá niên trường trường thọ

 

* Cao niên, cao tuế, cao thánh đức

Đắc Phúc, đắc Lộc, đắc Hồng Ân

 

* Trắng tóc, trắng râu, nhìn đất nước phồn vinh lòng trẻ lại

Thêm Xuân, thêm tuổi, thấy con cháu hạnh phúc, dạ vui hơn

 

IV – CHỦ ĐỀ THẦY CÔ

* Gieo vạn lộc vun trồng cho hậu thế

Ươm muôn mầm tài trí đón tương lai

 

* Ơn cha mẹ sánh bằng trời bể

Nghĩa tôn sư ví tựa non cao

 

* Ơn cô thầy nhớ mãi

Tình trường lớp cao sâu

 

* Tạ ơn thầy dẫn con vào đường tri thức

Cảm nghĩa cô dắt trò đến biển yêu thương

 

* Công cha nghĩa mẹ ơn thầy

Mười hai năm học đong đầy tình thương

 

* Chúc thầy ba vạn sáu ngàn ngày luôn khỏe mạnh

Mừng cô một ngàn hai trăm tháng mãi xuân xanh

 

* Đức sáng trời nam thầy dạy giỏi

Cảnh quan gấm vóc trò học ngoan

 

V - CHỦ ĐỀ HỌC HÀNH

* Điền địa cần canh hoan đại vụ

Thi thư quảng độc hỷ cao danh

Ruộng vườn chăm bón doanh thu lớn

Sách vở dùi mài đỗ đạt cao

 

* Bút thụ hữu hoa huynh đệ lạc

Thư điền vô thuế tử tôn canh

Bút thành công dễ trổ ra hoa, mặc sức anh em vui thú

Sách là ruộng không cần nộp thuế, tha hồ con cháu cấy cày.

 

* Dẫu có bạc vàng trăm vạn lượng

Không bằng kinh sử một vài pho

 

* Rèn đức luyện tài vì ngày mai lập nghiệp

Học văn học lễ để tương lai xây đời

 

* Khoa thi cử đã thi là đỗ

Áng công danh đã quyết là thành

 

* Nhất tâm học tập nên trò giỏi

Một dạ luyện rèn xứng con ngoan

 

* Đào tạo nhân tài xây tổ quốc

Phát huy dân trí dựng quê hương

 

* Chữ quý nhờ kham khổ siêng năng mới có

Đời vinh qua gian nan khó nhọc mà nên

 

VI – CHỦ ĐỀ GIÁO HUẤN

* Lợi danh đô thị mộng

Phú quý bất thanh nhàn

Danh lợi chẳng qua là ảo mộng

Giàu sang chưa hẳn được thanh nhàn

 

* Quý tự tân cần phương thủy đắc

Vinh tùy lao khổ mãi thành lai

Chữ quý, nhờ kham khổ siêng năng mới có

Đời vinh, qua gian nan khó nhọc mà nên

 

* Nhất cần thiên hạ vô nan sự

Bách nhẫn đường trung hữu thái hòa

Một chữ “cần”, khắp thiên hạ chẳng còn việc khó

Trăm điều “nhịn”, trong gia đình luôn có niềm vui.

 

* Trung hiếu trì gia viễn

Đức nhân xử thế trường

Lấy trung hiếu giữ nếp nhà bền vững

Dùng đức nhân để xử thế lâu dài

 

* Bách kế bất như nhân đức thiện

Thiên kim mạc nhược tử tôn hiền

Trăm trước chẳng bằng nhân đức tốt

Nghìn vàng khó sánh con cháu hiền

 

* Căn thâm bất phạ phong giao động

Thụ chính vô sầu nguyệt ảnh tà

Rễ sâu chẳng sợ cành lay động

Cây thẳng không lo bóng xế tà

 

* Phong văn nước cũ truyền người trước

Mực thước đạo xưa dẫn kẻ sau

 

* Kiến tạo gia phong tân cốt cách

Bảo tồn bản sắc cổ tinh hoa

 

* Hiếu thảo mới sinh con hiếu thảo

Nhân từ lại có trẻ nhân từ

 

* Đa nghĩa, đa nhân, đa hạnh phúc

Hữu tài, hữu đức, hữu quang vinh

 

* Thiên hạ đều tham châu ngọc quý

Gia đình chỉ chuộng cháu con hiền

 

* Đối người hòa nhã, tưởng vui xuân vô hạn

Xử sự công bằng, như hưởng lộc tự nhiên

 

* Dựng xây cốt cách gia phong mới

Gìn giữ tinh hoa quốc giáo xưa

 

* Thành danh bởi trải thời gian khổ

Toại chí nhờ qua buổi khốn cùng

 

* Hữu tâm tất thành tựu

Vô nhẫn bất thành nhân

 

* Trời thử thách nhưng không hại người quân tử

Đất ưu đãi lại chẳng dung kẻ tiểu nhân

 

* Nói lúc giận thường vội, không hối lại được nên phải suy, phải tính

Của trên đời khó kiếm nhưng mất thì dễ, chỉ cốt kiệm, cốt cần

 

* Tiền bạc của giời chung trống trải thế mới lọt vòng khuyên sáo

Công danh đường đất rộng kèn cựa chi cho thẹn chí tang bồng